یك اقلیم شناس:
زندگی در فلات خشک ایران صرفه جویانه بود
از گیلان یک اقلیم شناس، با اعلان اینکه ساکنان فلات ایران از چند هزار سال پیش نوعی سازگاری و انطباق با شرایط کم آبی به وجود آورده بودند، اظهار داشت: مردم با ابداع روش ها و سازه هایی همچون قنات و آب انبار زندگی صرفه جویانه را در پیش گرفتند.
دکتر نیما فریدمجتهدی در گفت و گو با ایسنا، بحران آب و کم آبی را وابسته به وضعیت کاربری نهایی دانست و اظهار نمود: عدم تامین تقاضای موجود برای آب، کم آبی و بحران آب را شکل می دهد؛ بعنوان مثال در آب وهوای گیلان بحث خشک سالی در بسیاری مواقع حول محصول عمده آن یعنی برنج است.
وی بحران آب در ایران را دارای چند مولفه دانست و متذکر شد: مولفه اول خشکی ذاتی فلات ایران است. متاسفانه فراموش کرده ایم که ایران یک کشور خشک است و کم آبی پدیده جدیدی برای مردمان این فلات نیست. در حقیقت ساکنان فلات ایران از چند هزار سال پیش نوعی سازگاری و انطباق با شرایط کم آبی به وجود آورده بودند و با ابداع روش ها و سازه هایی همچون قنات و آب انبار زندگی صرفه جویانه را در پیش گرفتند.
این دکترای آب وهواشناسی، با اعلان اینکه در فلات ایران جنگ دائمی برای حفظ زندگی در وضعیت کم آبی بوده است، عنوان کرد: مهم ترین پیامد خشک سالی از تنش آبی شروع شده و تا نابودی تمدن ها پیش می رود. این مسئله در طول حیات انسان همیشه حاکم بوده است و مطالعات دیرین آب وهواشناسی در ایران نیز نشان میدهد که دو تمدن بزرگ ساسانی و صفوی زمانی از بین رفتند که هم زمان آب وهوا با دوره خشک سالی فراگیر و شدید و افزایش رخداد گردوخاک همراه بودند.
مجتهدی، با اشاره به نقش آب در تامین امنیت غذایی، کم آبی را سبب اختلال در سیستم کشاورزی، تامین معیشت و در نهایت زندگی دانست و اظهار داشت: عدم تامین آب منجر به جابه جایی های بزرگ و مهاجرت های آب وهوایی در طول تاریخ شده است. در تاریخ ما در فلات ایران با خوانش روایت های شفاهی، گزارش های سفرنامه نویسان و حتی ادبیات داستانی ایران، داستان ها و سرنوشت های زیادی از بی جا شدن مردمان این دیار به چشم می خورد.
وی با اعلان اینکه ما همیشه با خشک سالی و بحران آب عجین بوده ایم، افزود: زندگی ما در فلات ایران صرفه جویانه بوده و تاوان این خشکی را هم پرداخت کرده ایم. نقش تنش آبی آنچنان عمیق و مستمر بوده که آثار این دیرپایی را در خرده فرهنگ های مناطق مختلف شاهد می باشیم. انواع آیین ها و رسوم باران خواهی حتی در گیلان وجود داشته است؛ بااینکه گیلان شرایط آب وهوایی مطلوبی داشته، اما نباید فراموش نماییم که حتی این آب وهوا نیز متاثر از کم آبی بوده است.
افزایش تقاضا برای آبی که شاید سرابی بیش نیست
این اقلیم شناس، عافیت طلبی فناوری آورانه را مولفه دوم در ایجاد چنین شرایطی دانست و افزود: فن آوری هم در نگرش تصمیم گیران و تصمیم سازان و هم در مردم عادی تغییرهایی ایجاد کرد. استخراج منابع آبی مانند حفر چاه های عمیق، راه اندازی سد و شبکه توزیع آب همگی سبب تغییر الگوی مصرف شدند.
مجتهدی تصریح کرد: کم نبوده و نیستند مناطقی که تا همین اواخر لوله کشی آب نداشتند و اغلب خانه ها فاقد حمام بودند و مردم از حمام های عمومی استفاده می کردند، اما حالا همه پرمصرف تر شده ایم پس وجود فن آوری های نوین موجب شد در طول سده ۱۳۰۰ شمسی اقدامات دولت ها در امتداد توسعه کشور منجر به تغییر الگوی مصرف آب شود.
وی افزود: تغییر نگرش توسعه با محوریت کشاورزی و صنعت خصوصاً در مناطق خشک فارغ از دیدگاه توان سرزمینی سبب افزایش میزان تقاضا و مصرف آب شده است؛ افزایش تقاضا برای آبی که شاید سرابی بیش نبوده و این مسئله یک فشار فزاینده را بر همان منابع آبی محدود کشور وارد کرده است.
این کارشناس جغرافیای طبیعی، مولفه سوم را تغییر آب وهوا دانست و عنوان کرد: امروزه تغییر آب وهوا ابرچالش ماست؛ این در حالیست که در کشوری خشک و نیمه خشک زندگی می نماییم و منابع آبی ما کم است، اما همگان پرمصرف شدیم و تغییر نگرش ما به توسعه و تغییر نحوه زندگی ما، تقاضای آب را بیشتر کرده است.
این اقلیم شناس، با اعلان اینکه تغییر آب وهوا انتظار و توقع ما از آب وهوا را تغییر داده است، اظهار داشت: در گذشته بعنوان شهروند گیلانی، انتظار بارش های موثر در بهار داشتیم، اما بطورمثال امسال از فروردین تا اوایل خرداد بین ۶۰ تا ۷۰ روز باران نداشتیم پس تغییر آب وهوا پیش بینی ناپذیری را بالا برده و نوعی عدم اطمینان به وجود می آورد. در این فضای عدم اطمینان، برنامه ریزی به شدت لطمه پذیر و چالشی است.
وی با اشاره به تغییر در الگوی بارش برف، تصریح کرد: حالا در فصل سرد بارش برف کم شده و بیشتر باران می بارد، اما اگر ببارد؛ همین موضوع وسعت و عمق برف ذخیره شده در کوهستان ها را که آب انبارهای طبیعی ما هستند، کاهش داده و در نهایت منابع آبی ما را تهدید و آب در دسترس ما را کم می کند.
مجتهدی، وضعیت منابع آبی در گیلان را نیز بغرنج دانست و اظهار نمود: استان گیلان از نظر تامین منابع آبی شرایط ویژه ای دارد. ما در گیلان وابسته به دو منبع و کانون تامین آب هستیم، جغرافیایی بیرونی و درونی. جغرافیایی بیرونی تامین آب ما، حوضه آبریز سفیدرود است. در جغرافیای بیرونی با سه چالش روبه رو هستیم. اول، عدم حکمرانی و مدیریت مشارکتی و بهره مندی خردمندانه، دوم افزایش شدید تقاضا و سوم تغییر آب وهوا. در جغرافیای داخلی منابع آب نیز، چهار عامل را می توان از مشکلات حوزه تامین آب دانست. اول، نبود الگوی توزیع و مصرف سازگار با شرایط کم آبی، دوم عدم توسعه مناسب سامانه ها و شبکه آبیاری نوین، سوم، افزایش تقاضا هم به سبب افزایش و تنوع مصارف و هم بواسطه افزایش مشخص جمعیت در اثر مهاجرت های آب وهوایی و در نهایت چهارم، تغییر آب وهوا که منجر به کاهش منابع شده است. در حقیقت تغییر آب وهوا، هم با خشک سالی منجر به کاهش بارش خصوصاً برف و هم افزایش ناهنجاری و حدی شدن بارش، اختلال در نظام تامین آب در جغرافیای داخلی گیلان رقم زده است.
واقعا فکری برای میزبانی از جمعیت مازاد در گیلان شده؟
وی با اعلان اینکه بارش ها نه فقط کاهش پیدا کرده است بلکه از حالت مداوم و ملایم به شدید کوتاه مدت تبدیل گشته است، افزود: در گذشته شاهد بارش هایی در مدت زمان بیشتری بودیم که از شدت کمی برخوردار بودند، اما حالا بارش ها بسیار شدید می باشد و در مدت زمان کوتاهی حجم زیادی از آب وارد رودخانه ها و در نهایت دریا می شود.
این دکترای آب وهواشناسی، بارش شدید اما کوتاه مدت باران را مشکل زا دانست و اشاره کرد: بارش شدید خاک را می شوید، خاکی که عامل جذب رطوبت است؛ همین طور حجم زیاد آب در زمان بارش شدید فرصت نفوذ در زمین را ندارد و سریعا وارد دریا می شود. همین مسئله منجر به عدم فرصت منابع تامین آب زیرزمینی برای بازسازی و تجدید باردیگر می شود.
مجتهدی، با انتقاد از فقدان سامانه آبیاری نوین و عدم اجرای الگوی سازگار با کم آبی در گیلان، متذکر شد: هنوز الگوهای زندگی و مصرف ما متناسب با ترسالی و عادی است، در صورتیکه همگام با تغییر آب وهوا باید شاهد تغییر در الگوی مصرف آب در همه بخش ها می باشیم. ما شاهد ورود میلیونها مهاجر به گیلان هستیم و خانه سازی های فراوان صورت گرفته حتما نیاز به تامین آب را به وجود می آورد و اساسا نمی توانیم روی منابعی چون سد سفیدرود حساب باز نماییم، برای اینکه تغییر آب وهوا بر حجم آب این سد نیز فشار وارد کرده است، اما سوال اینجاست «استانی که خود گرفتار چالش در تامین آب به دلیلهای مختلف طبیعی و انسانی است، آیا واقعا فکری برای میزبانی از این جمعیت مازاد بر جمیعت گیلان، با همین منابع محدود و البته رو به کاهش کرده است؟»
وی اجرای الگوی سازگار با کم آبی و تغییر آب وهوا و... را دستوری ندانست و اشاره کرد: زندگی در وضعیت تغییرهای آب وهوایی که امروزه ما با آن مواجه هستیم، نیاز به تحرک و انعطاف پذیری بیشتر در همه حوزه ها از برنامه ریزی تا اجرا توسط تصمیم گیران، تصمیم سازان و مجریان دارد، اما نگاهی یک سویه به رفع بحران کم آبی و انداختن تمام بار به دوش دولت، ساده اندیشی و اشتباه است؛ گذر از چنین بحران خطرناکی نیاز به اقدام عملی ملی و همبستگی و مشارکت مردمی دارد؛ مشارکتی از خانه تا جامعه پس باید فرهنگ الگوی مصرف سازگار با کم آبی در ما نهادینه شود، برای اینکه زندگی در وضعیت کم آبی، نحوه زندگی متفاوتی را طلب می کند.
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب